ISPOVEST SUVIŠNOG KRITIČARA

ZORAN M . MANDIĆ

ISPOVEST SUVIŠNOG KRITIČARA

            Prelistavajući tek pristiglu knjigu Razotkrivanje Sanje Knežević, u prošlogodišnjem izdanju Udruge 3000 godina Zadar, u kojoj se studiozno razmatra pitanje Kamovljeva kompleksa u romanu Ispovijed isuvišna čovjeka hrvatskog pesnika i romanopisca Tomislava Marijana Bilosnića (1948), sa velikim iznenađenjem sam u njoj pronašao i moj prikaz istoimenog romana, objavljen u novosadskom Dnevniku 4. jula 1986. godine. Posebno me je obradovalo što se uz analizu Bilosnićevog romana, kao jednog od prvih hrvatskih savremenih političkih romana s ključem, što je uslovilo, kako to ističe u svojoj studiji Sanja Knežević, njegovo anatemisanje i isključivanje, odnosno zabranjivanje, iz javnosti prilikom prvog objavljivanja 1985. godine, a zbog čega je Bilosnićev roman ostao podosta vremena izopšten i prećutan u hrvatskoj književnoj kritici i istoriji, te do danas nije pravilno vrednovan. Obradovalo me je što je njegovo ponovno objavljivanje trideset godina nakon što je napisan, a, dvadeset godina od svog prvog, nažalost zabranjenog, izdanja, kao i ova kraća studija, prilog, i to argumentovan, za ispravljanje iste književno-istorijske nepravde. Zbog čega su u knjizi objavljene i sve kritike napisane o Bilosnićevom romanu, odmah nakon njegovog objavljivanja, U kojima ga je kritika dočekala na dva posve različita načina – jedna struja otvoreno i sa odobravanjem, dok je druga ostala skeptična prema ovakvoj vrsti rukopisa i zadržala se samo na površinskom sloju romana. Među onima, koji su, te daleke 1985. godine, bili verni sopstvenoj viziji knjževne po-etike, i  nisu bili skeptični, našao se i moj prikaz Bilosnićeve Ispovijedi isuvišna čovjeka. U kome sam bez kalkula, kao i Igor Mandić, koji je, kao književni kritičar NIN-a, te godine isti roman uvrstio na drugom mesto svoje lestvice kandidata za njegovu nagradu Roman godine, zapisao, da je Bilosnić u beleškama svoje «ispovijedi» vešto osenčio lik junaka-buntovnika, koji je, u složenim političkim okolnostima krutih društvenih okvira, počeo dovoditi u pitanje ne jednu, već i sve odluke autoriteta. U borbi za slobodu, a protiv Društva, koje sprečava demokratsko ostvarenje i ospoljavanje ličnosti, njegove slobode govora i izražavanja,  jer kao autoritarna vlast negira, uništava, oktroiše, oduzima i zabranjuje svako lično iskazivanje osobenosti, posebnosti, sposobnosti i mogućnosti da se nešto samo sa sobom učini. Društvo, kao, u to veme, privilegovani krug, odnosno centar, znanja, po kome, samo, nosioci vlasti znaju, i treba da znaju, šta je za druge, a naročito njihove oponente, bolje i lekovitije. Jer, su oni prvi, iznad i jedini u svemu. Od političkog, do emocionalnog i građanskog odlučivanja. Jer, su oni, ti koji privilegovano seju strah, uspostavljaju kontekst, relacije, privilegije, bele knjige i liste za odstrel.

            Bilosnić je u svom romanu vispreno optužio jednu takvu nedemokratsku praksu, diskreditovanje i diskriminaciju slobodnog čoveka. Onog, koji uvek teži da bude svoj ,sam i 

 veran samom sebi. Pišući o toj “optužbi”, raduje me da sam te daleke 1985. godine, u vremenu žestokih državnih pravila i zabrana svakog oblika talasanja imao izrazito emocionalan pristup, kolumbovski plovivši kroz uzbudljive Bilosnićeve dnevničke fragmente. O nepriznatoj osobi, koju Igro Mandić u pogovoru prvog izdanja, povezuje sa Kamovljevim kompleksom, odnosno s kompleksom Janka Polića Kamova, i locira  u kategoriju netipičnih političkih, po-etičkih i romaneksnih tvorevina na prostoru bivše i nekada “velike” Jugoslavije. Nisam se uplašio agenata književnosti tada, kao što ih se ne plašim ni sada, kada sam shvatio da danas najbolje profitiraju oni kritičari koji sve hvale i u svojim pohvalama ne kazuju ništa više od želje da ostanu u krugu onih od kojih će imati koristi. Društveno statusne, a boga mi, i finansijske. Zato, ovaj tekst, u izvesnom smislu i ironički intoniran, podseća, ne samo, na sudbinu suvišnog čoveka, nego i na sudbinu suvišnog kritičara. I, to onog njegovog lika, koji je preživeo vreme zabrana srećno uplovivši u luku provere prošlosti jednog svog neuokvirenog, tuđom rukom, teksta. A, suvišnost i isuvišnost ključni su pojmovi svakog, pa i današnjeg, vremena. A, Janko Polić Kamov (1886-1910) i Tomislav Marijan Bilosnić, takođe, su ključni u osećanju lične slobode u promišljanju fenomena smrti civilizacije i surove pohlepe urednika njihove vlasti.